Geri Dönüşüm Nedir?

Dünyanın genelindeki nüfus artışının doğal bir sonucu olarak, insanların ürettiği atık miktarı yükselmeye devam etmekte. Geri dönüşüm; doğal kaynakların kirlenmesine ve toplum sağlığını tehdit edebilecek salgın hastalıkların görülme sıklığının artmasına yol açan bu durumun önüne geçmek için kullanılan yöntemlerden biridir. Bu yazının devamında, geri dönüşümün nasıl yapıldığı ve faydaları da dâhil olmak üzere geri dönüşüm ile ilgili pek çok detayı bulabilirsiniz.

Geri Dönüşüm Nasıl Yapılır?

Cam, metal, plastik ve kâğıt gibi ham maddelerin fabrikalarda işlenerek yeniden kullanılabilir hâle getirilmesine geri dönüşüm denir. Geri dönüşüm süreci aşağıda sıralanan dört adımda gerçekleştirilir:

1. Adım: Kaynaktan Toplama

Bazı bölgelerde geri dönüştürülebilir materyaller toplanırken ayrıştırılır, bazılarında ise karışık toplanan cam, plastik, metal ve kâğıt tesislerde ayrıştırılır. Geri dönüşüm kutularından alınan malzemeler geçici depolama alanında depolanır. Ardından sürecin ilk aşamasında geçici depolama alanlarından toplanan geri dönüştürülebilir atıklar ayrıştırılacakları tesislere nakledilir. 

2. Adım: Sınıflandırma

Kaynaktan toplanan geri dönüştürülebilir atıklar, ayrıştırma tesisinde bir sonraki aşamanın kolayca gerçekleştirilebilmesi amacıyla sınıflandırılır. Bu süreçte geri dönüşüme uygun olmayan atıklar ayrıştırılır.

3. Adım: Atık Değerlendirme

Kaynaktan toplandıktan sonra cinslerine göre sınıflara ayrılan atıklara, bir dizi fiziksel ve kimyasal işlem uygulanır. Bu sayede daha önceki yeniden işlenmeye uygun ham maddelere dönüşürler.

4. Adım: Ekonomiye Kazandırma

Atık değerlendirme aşamasında başarıyla ham maddeye dönüştürülen malzemeler, bu adımda endüstriyel ihtiyaçlar doğrultusunda yeniden üretim hatlarına taşınır. Nihai ürün haline getirilmeleri ile geri dönüşüm süreci son bulur.

Yeniden ham madde haline getirilen malzemeler, aşağı ve ileri dönüşüm adı verilen iki farklı yöntem ile ekonomiye kazandırılır. Aşağı dönüşüm, atık malzemenin kendinden daha düşük değerdeki maddeye dönüştürülmesidir. Defter yapraklarının hamur haline getirildikten sonra geri dönüştürülmüş kâğıt haline getirilmesi aşağı dönüşüm örneklerindendir. İleri dönüşüm ise atık malzemenin kendinden daha yüksek faydaya sahip bir ürün haline getirilmesi sürecidir. Kahve posasından sunum tabaklarının üretilmesi, kullanım ömrünü tamamlayan yelkenlerden çanta üretilmesi ileri dönüşüme örnek olarak gösterilebilir.  Geri dönüşüme örnek olarak ise geri dönüştürülmüş plastikten üretilen ürünler ve geri dönüştürülmüş kağıtlar verilebilir.

Geri Dönüşümün Faydaları Nelerdir?

Gelişigüzel çevreye atılan çöpler hem insan sağlığı hem de doğal hayat üzerinde yıkıcı etkilere sebep olur. Atıkların depolanması amacıyla oluşturulmuş alanlar bile kontrol edilmedikleri takdirde, başta yer altı sularının kirlenmesi olmak üzere ciddi problemler yaratır. Geri dönüşüm konusunda toplum bilinci artırıldığında aşağıdaki faydalar elde edilebilir;

Doğal Kaynakların Devamlılığının Sağlanması

İnsanlığın mevcut yaşam tarzı doğal kaynakların hızla tükenmesine sebep olmaktadır. Geri dönüşüm ile birlikte, yeni kaynak tüketimini azaltmak ve çevresel sürdürülebilirlik açısından olumlu sonuçlar elde etmek mümkündür. Örneğin; üretimde geri dönüştürülmüş kâğıt ve ahşap malzemenin kullanımının artması, daha az ağaç kesimine ihtiyaç duyulması anlamına gelir.

Ekosistemin ve Vahşi Yaşamın Korunması

Geri dönüşümün faydalarından biri de ekosistemin ve vahşi yaşamın korunmasıdır. Zira, atıkların yeniden kullanılabilir hale getirilmesi pek çok malzemenin sıfırdan üretilmesi gerekliliğini azaltır. Haliyle endüstriyel üretimin beraberinde getirdiği kirliliğin, ekosistem ve vahşi yaşam üzerindeki olumsuz etkisi de azalır.

Ekonomik Katkı

Plastik, cam ve metal gibi geri dönüşüme uygun malzemelerin uygun teknikler yardımıyla yeniden kullanılabilir hale getirilmesi, ham madde gereksiniminde azalma sağlar. Bu durum bir yandan doğal dengeyi bozan yıkıcı etkilerin ortadan kalkmasına katkıda bulunurken diğer taraftan ekonomik fayda ile sonuçlanır. Özellikle metal gibi ham maddelerin sıfırdan üretimi geri dönüştürülmesine kıyasla yüksek maliyetlidir.

Enerji Tasarrufu

Geri dönüştürülebilir malzemeleri yeniden ekonomiye kazandırırken harcanan enerji, sıfırdan üretime kıyasla daha makul seviyededir. Örneğin; geri dönüştürülmüş alüminyum ürünler, sıfırdan imal edilenlere göre %90-95 civarı daha az enerji gerektirir. Geri dönüşümden kâğıt elde etmek, işlenmemiş ağaç liflerinden üretim ile karşılaştırıldığında %40 daha az enerji kullanımı demektir. 

Karbon Emisyonlarında Azalma

Geri dönüşüm sayesinde üretim aşamasında daha az enerji kullanımı, endüstriyel kuruluşlarca daha düşük miktarda karbondioksitin atmosfere salınması anlamına gelir. Ayrıca geri dönüşüm, çöp toplama alanlarından etrafa yayılan metan gazı seviyesinin de düşmesine olanak tanır.  Atmosfere salınan sera gazlarındaki azalma, küresel ısınma ile mücadele açısından ciddi öneme sahiptir.

Neler Geri Dönüştürülebilir?

Geri dönüştürülebilir maddelerden konu açıldığında, ilk akla gelenler; plastik, karton, kâğıt, metal, cam, ahşap ve beton malzemelerdir. Son yıllarda neden olduğu kirlilik seviyesi ile adından sıkça söz ettiren plastik atıkların geri dönüşüm süreci, metal ve cam gibi malzemelerin geri dönüşümüne kıyasla zordur. Yine de geri dönüşümü yapılan her 1 ton plastik ile 14 bin kilowatt enerji tasarrufu sağlanmış olur.

Karton ve kâğıt atıklar, birden fazla kez geri dönüştürülebilir. Üstelik aşağı dönüşüm ile ekonomiye geri kazandırılmaları son derece kolaydır. 1 ton kullanılmış kâğıt geri dönüşüm işlemine alındığında yaklaşık 85 metrekarelik ormanlık alan tahrip olmaktan kurtulur. Benzer fayda cam ve metal gibi atıkların geri dönüşüm süreci için de geçerlidir. 

Geri Dönüşüm Sembolü Ne Anlama Gelir?

Geri dönüşüm sembolü; plastik ve cam ürün ambalajlarından pillere, motor yağlarından teknolojik aletlere kadar birçok farklı alandaki ürünün üzerinde bulunur. Eskiden her ürün için standart tasarıma sahip olan geri dönüşüm logosu, günümüzde yerini ambalaj işaretleme sistemine göre kısaltma ve numaraları içeren çeşitli sembollere bırakmıştır. Ambalajın üretildiği malzemeye göre farklılık gösteren işaretler ve taşıdıkları anlamlar aşağıdaki şekilde sıralanır;

• Üzerinde 1 yazan işaret, üründe polietilen tereftalat kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 2 yazan işaret, üründe polietilen kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 3 yazan işaret, üründe polivinil klorür kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 4 yazan işaret, üründe düşük yoğunluklu polietilen kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 5 yazan işaret, üründe polipropilen kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 6 yazan işaret, üründe polistiren kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 7 yazan işaret, üründe yukarıda yazılı malzemelerden farklı bir plastik çeşidinin kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 20 yazan işaret, üründe kâğıt/karton kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 40 yazan işaret, üründe metal kullanıldığını ifade eder.
• Üzerinde 70 yazan işaret, üründe cam kullanıldığını ifade eder.

Geri dönüşüm işaretleri, firmaların ürettikleri ürünlerin üzerine gönüllülük esasına göre yerleştirilir. Yani, kanunen herhangi bir zorunluluk yoktur. Geri dönüşüm sembolleri tüketiciye bilgi vermek amaçlıdır. Evlerinde ya da iş yerlerinde bu konuya dikkat eden tüketicilerin, atıkları uygun şekilde ayrıştırabilmelerini kolaylaştırır.

Tüketiciler tarafından geri dönüşüm işareti ile sıklıkla karıştırılan yeşil nokta logosu ise farklı anlama sahiptir. Uluslararası geçerliliği olan bu logo, firmaların ambalaj atıklarının geri kazanımı ile ilgili yasal yükümlülükleri yerine getirdiklerini ifade eder. Logonun Türkiye’deki kullanım hakkı ÇEVKO Vakfı’na aittir. Ambalaj atıklarının geri dönüştürülmesine yönelik belirlenmiş kriterlere uyan firmalar, vakfın izniyle ürünlerinde bu logoya yer verebilir. 

Geri Dönüşüme Bireysel Olarak Nasıl Katkıda Bulunabiliriz?

Çevreyi korumaya ve iklim değişikliği ile mücadeleye bireysel olarak katkı yapmak istiyorsanız, çeşitli geri dönüşüm fikirlerini uygulamaya başlayabilirsiniz. Bu amaçla; tüm atıklarınızı tek bir çöp poşetinde biriktirmek yerine evsel atıklarınızı kategorilere ayırabilir, tıpkı kamusal alanlardaki gibi farklı renklerdeki kutulara atabilirsiniz. Pil ve benzeri kimyasal içeriğe sahip atıklarınızı ise belirli aralıklarla toplama alanlarına götürüp uygun şekilde geri dönüşüm sürecine tabi tutulmalarını sağlayabilirsiniz.

Evsel atıklar söz konusu olduğunda, genelde ilk akla gelenler; plastik, kâğıt ve cam gibi geri dönüştürülebilir çöpler ve gıda atıkları olur. Yemek yapımında kullanılan yağların ayrı toplanarak belediyelerce belirlenen noktalara bırakılmasının önemli olduğu unutulmamalıdır. Zira atık yağlar, uygun biçimde biriktirilmek yerine lavaboya döküldüklerinde tesisatın bozulmasına ve yeraltı sularının kirlenmesine neden olabilir. Dolayısıyla yemek yapımında kullanılan yağlar, bir kapta ya da şişede biriktirilmelidir.

Geri Dönüşüm Atıkları Nasıl Gruplandırılır?

Geri dönüşüm atıkları, üretimlerinde kullanılan ham maddelere göre çeşitli sınıflara ayrılır. Cam, kâğıt, metal ve plastik gibi atıklara yönelik sınıflandırma işlemi elle ya da makineler yardımıyla gerçekleştirilir. 

Günümüzde kullanımı yaygın olan ve makineler yardımıyla yapılan ayrıştırma işlemine tek akışlı geri dönüşüm adı verilir.  Bu sınıflandırma yönteminde ağırlıklı olarak bir dizi robotik kol ve konveyör sistemi kullanılır. Tek akışlı geri dönüşüm işleminin ilk aşamasında; karışık haldeki atıklar, toplama aracından alınarak konveyör bandına yerleştirilir. Oluklu mukavva kutular ve büyük boyutlu plastik poşetler, hattın ilerisindeki makinelerde sıkışmaya neden olacaklarından bu aşamada işçiler tarafından banttan alınır. Bir sonraki aşamada; disk ekran ve hava püskürtmeli sınıflandırıcılar devreye girerek, atıkları ağırlıklarına göre ayrıştırmaya başlar. Geri dönüşüm sürecinin bu aşamasında; önce kâğıt atıklar, daha sonra ise plastik şişe gibi hafif çöpler farklı bantlara aktarılır. Hatta ilerlemeye devam eden metal atıkları ayrıştırmak amacıyla güçlü mıknatıslar devreye girer. Alüminyum gibi demir dışı metallerin sınıflandırılması için manyetik girdap akımları kullanılır. Camın sınıflandırılması ise biraz daha farklıdır. Elle ya da renkleri algılamaya yarayan filtrelere sahip makineler yardımıyla sınıflandırma işlemi gerçekleştirilir. 10 milimetreden küçük cam parçaları ise elle ya da makine yardımıyla sınıflandırılmaları mümkün olmadığından ayrı bir hazneye aktarılır.

Çevremizdeki Geri Dönüşüm Kutuları Ne İşe Yarar?

Ülkemiz dahil olmak üzere, dünyada pek çok ülkede evsel ve endüstriyel çöplerin geri dönüştürülmesi için yasal mevzuat ile desteklenmiş atık yönetim sistemi kullanılır. Sistem dâhilinde atıkların geçici depolama alanlarında sınıflandırılması amaçlanır. Bunu sağlamanın en kolay yolu ise, geri dönüşüm kutuları kullanmaktan geçer. Geri dönüşüm kutuları; kâğıt, cam, metal ve plastik atıkların birbirine karışmadan depolanmasını mümkün kılar. Bu kutulara atılabilen cam geri dönüşüm örnekleri arasında; renkli veya şeffaf cam şişeler, bardaklar, araba camları ve kavanozlar yer alır. Plastik geri dönüşüm örnekleri ise; plastik şişeler, araba tekerlekleri ve bazı ürün ambalajlarıdır. Ancak geri dönüşüm makinelerine sıkışma ihtimali nedeniyle pipet ve poşet gibi tek kullanımlık plastikler çoğunlukla geri dönüştürülmez.

Çevre duyarlılığını sağlamak amacıyla başlangıçta “cam ve kâğıt kumbaraları” adıyla büyük kentlerimizde halkın hizmetine sunulan geri dönüşüm kutuları, günümüzde iş yerlerinde ve evlerde de kendilerine yer bulmaktadır. Sıfır atık yönetim sistemi kapsamında, kâğıt atıkların mavi renkteki geri dönüşüm kutusunda biriktirilmesi önerilir. Cam atıklar için yeşil, metaller için ise gri renkli kutular kullanılabilir. Ev ve ofis malzemesi satan işletmeler aracılığıyla geri dönüşüm kutusu setlerine kolayca sahip olabilir ya da belediyenizden geri dönüşüm kutusu talep edebilirsiniz.

Plastik Atıklar Hangi Renk Geri Dönüşüm Kutusuna Atılır?

Plastik, gündelik yaşamda en fazla kullanılan malzemelerden biridir. Tüketim malzemelerinin ambalajlanmasından mutfak aletlerinin üretimine kadar birçok alanda plastik çeşitlerinden faydalanılır. Dolayısıyla, ortaya çıkan plastik atıkların miktarı oldukça fazladır. Örneğin; pet şişe, geri dönüşüm alanlarında en sık rastlanan ürünler arasında yer alır. Geri dönüşüm ve atık yönetimini odağına alan birçok güncel bilimsel araştırmada, plastik atıkların hem doğa hem de insan sağlığına yönelik tehlikesine vurgu yapılmaktadır.

Yalnızca görsel kirlilikle sınırlı kalmayıp mikro boyutta da canlı yaşamını tehdit eden plastik atıkların uygun şekilde depolanmaları ve geri dönüşüm sürecine tabi tutulmaları gerekir. T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı; 2017 yılında hayata geçirdiği Sıfır Atık Projesi kapsamında, plastik atıkların sarı renkteki geri dönüşüm kutularında biriktirilmesine yönelik toplum bilinci oluşturulması hedeflenmektedir. Evinizde ya da iş yerinizde plastik atıkları diğerlerinden ayrıştırmak için siz de sarı renkte çöp kutusu kullanabilirsiniz.

Dünya genelinde ise plastik atıkların depolanacağı geri dönüşüm kutularının rengi ile ilgili farklı uygulamalar söz konusudur. Örneğin; plastikler, Birleşik Krallık sınırları içerisinde kırmızı renkli geri dönüşüm kutularında biriktirilir; Amerika Birleşik Devletleri’nde ise eyalet bazında değişiklik göstermekle birlikte mavi çöp kutularında depolanır. Yurt dışı seyahatlerinizde elinizdeki plastik atıkları hangi renk çöp kutusuna atacağınız konusunda kararsız kalırsanız, üzerindeki logolara odaklanabilirsiniz. Geri dönüşüm kutularının renkleri farklı olsa bile üzerlerinde benzer tasarıma sahip logolar bulunur.

Geri Dönüşüm Sonucu Nasıl Kazançlar Elde Edilebilir?

Geri dönüşüm sonucunda elde edilebilecek kazanımlar, ekonomik ve çevresel katkılar olmak üzere iki ana başlığa ayrılabilir. Geri dönüşümün ekonomik katkıları şu şeklide sıralanır;

• Geri dönüşüm, yararlı atıkların ekonomiye geri kazandırılmasını sağlar. Bu sayede enerji ve ham madde kullanımı azaltılabilir.
• Atık maddeler, ileri dönüşüm ile toplum için faydalı nesnelere dönüştürülebilir.
• Kalabalık nüfusa sahip yerleşimlerde atık yönetiminin daha kolay yapılabilmesine katkıda bulunur. Hastalık riskini azaltarak, hem yaşam kalitesini yükseltebilir hem de iş gücü kaybını engelleyebilir.
• Yeni iş kollarının oluşmasına olanak sağlar. Böylece işsizlik oranının düşmesine katkıda bulunur.
• İleri dönüşüm sonucunda ekonomiye kazandırılan ürünlerin dış pazarlara sunulmasıyla ülkeye döviz girdisi sağlanabilir.

Geri dönüşümün çevre ve doğal yaşam açısından en önemli katkısı, kirlilik miktarındaki azalmadır. Zira atıkların yeniden değerlendirilmesi, fosil yakıtlara dayalı endüstriyel üretime daha az ihtiyaç duyulması demektir. Bu durumun doğal bir sonucu olarak da sera gazı salımı miktarında düşüş gözlemlenebilir.